Blog 1.09.2021
Wat is een veilige leefomgeving?
Een veilige leefomgeving. Dat is nogal een groot begrip. Het is dan ook niet gek dat er allerlei invalshoeken zijn vanuit waar we er betekenis aan kunnen geven. Een burger zal een veilige leefomgeving bijvoorbeeld anders benaderen dan een bestuurder of een professional.
Een van de invalshoeken is in ieder geval dat een veilige leefomgeving is op te delen in fysieke en sociale veiligheid. Fysieke veiligheid draait om de bescherming tegen leed door ongevallen of incidenten van een niet-menselijke oorsprong. Onder fysieke veiligheidsthema’s verstaan we bijvoorbeeld natuurbranden en incidenten met gevaarlijke stoffen. Fysieke veiligheid wordt in vergelijking met sociale veiligheid relatief veel in wet- en regelgeving voor het omgevingsrecht gevangen. Denk bijvoorbeeld aan brandveiligheidseisen die in de bouwregelgeving worden gesteld of afstandseisen voor activiteiten met gevaarlijke stoffen die in de milieuregelgeving gesteld worden. Voor sociale veiligheid zijn er minder van deze preventieve richtlijnen in wet- en regelgeving opgenomen.
Sociale veiligheid gaat over de bescherming tegen leed door opzettelijk menselijk handelen. Denk aan: misdrijven, overtredingen en (sociale) overlast. De (on-)veiligheidsgevoelens van burgers worden vaak sterk beïnvloed door de aan- of afwezigheid van sociale veiligheid. Thema’s als ondermijning, digitale veiligheid en de inclusieve samenleving worden doorgaans beschouwd als sociale veiligheidsthema’s.
De fysieke en sociale leefomgeving
Naast het onderscheid tussen fysieke en sociale veiligheid, maken we ook onderscheid tussen de fysieke leefomgeving en de sociale leefomgeving. De fysieke leefomgeving staat voor datgene wat je ziet, hoort, voelt en ruikt. Dat zijn bijvoorbeeld gebouwen, wegen, parken, een schone lucht, rivieren en bossen. In de Atlas Leefomgeving, een atlas met informatie over alle milieu- en gezondheidsthema’s die spelen in de leefomgeving, worden een aantal thema’s benoemd die onlosmakelijk zijn verbonden met de fysieke leefomgeving. Die thema’s zijn bodem, bouw, erfgoed, geluid, klimaatverandering, lucht, nachtelijk licht, natuur, ruimte, vrije tijd en water.
De sociale leefomgeving draait om verenigingen, goede contacten in de buurt en mantelzorg. Hoewel dit vaak minder zichtbaar is, hangen de sociale en fysieke leefomgeving samen. Zo is het fijner wonen in een veilige wijk en nodigen bankjes in een park uit tot gesprekken tussen buren. Een sociale leefomgeving heeft natuurlijk ook te maken met het ontbreken van criminaliteit en sociale overlast.
De invloed van de leefomgeving op de veiligheid
De inrichting van de fysieke leefomgeving heeft veel invloed op fysieke veiligheid. In ruimtelijke plannen kan op verschillende manieren rekening worden gehouden met gevaren op dit gebied. Ten behoeve van externe veiligheid kan een minimale afstand worden aangehouden tussen het vervoer van gevaarlijke stoffen en kwetsbare gebouwen. Bij brandveiligheid kan gedacht worden aan de realisatie van voldoende bluswatervoorzieningen en goede bereikbaarheid van hulpdiensten. Verkeersveiligheid spreekt voor zich; dit is een direct voorbeeld van planologie. Als gevolg van de klimaatverandering wordt scenario van een natuurramp steeds realistischer. Onder andere klimaatadaptatie is daarom een belangrijke ontwerpvariabele geworden. In hoofdstuk 3 Hoe ontwerp je een veilige leefomgeving zijn ontwerprichtlijnen opgenomen om invulling te geven aan de inrichting van een veilige fysieke leefomgeving.
Ook de sociale leefomgeving staat onder invloed van de fysieke leefomgeving. Het gaat dan vooral over de inpassing van ontmoetingsplekken. Zowel binnenruimten als buitenruimten kunnen een belangrijke verbindende functie hebben voor de wijk. Op deze plekken leren mensen elkaar kennen, waardoor ze vaker naar elkaar omkijken. Het zorgt voor sociale cohesie, wat weer invloed heeft op de sociale veiligheid. Mensen voelen zich veiliger en er is minder sprake van overlast en criminaliteit. Op die manier heeft de fysieke leefomgeving dus indirect invloed op de sociale veiligheid.
De wisselwerking tussen de soorten veiligheid
Tot slot is er nog een wederzijdse wisselwerking mogelijk tussen fysieke en sociale veiligheid. Het gaat niet per se over een verband, maar meer over de versmelting van de twee onderwerpen. Pyromanie is bijvoorbeeld een vorm van criminaliteit en zorgt voor een afname van brandveiligheid. Deze vorm van brandveiligheid is echter een gevolg van menselijk handelen en daarmee niet een gevaar wat onder fysieke veiligheid valt. Een ander voorbeeld is een woonwijk die vlak naast een spoor ligt waar gevaarlijke stoffen over worden vervoerd. Bewoners kunnen zich hierdoor onveilig voelen, maar het zijn niet dezelfde onveiligheidsgevoelens als bij sociale veiligheid.
Er bestaat dus een verschil tussen de fysieke en sociale veiligheid en tussen de fysieke en sociale leefomgeving. Maar ze hebben wel altijd invloed op elkaar. De sociale leefomgeving heeft effect op de sociale veiligheid, de fysieke en sociale veiligheid oefenen wederzijdse invloed uit op elkaar en de fysieke leefomgeving heeft zowel invloed op de sociale leefomgeving als de sociale veiligheid.
